Ο Τραόσταλος είναι μια κορυφή στον δήμο Σητείας στην ανατολική Κρήτη, Ελλάδα. Ένα Μινωικό ιερό κορυφής βρίσκεται στην κορυφή. Το ιερό κορυφής ανακαλύφθηκε από τον Εμμανουήλ Φυγετάκη. Μετά από μια δοκιμαστική ανασκαφή το 1962, ανασκάφηκε από τον Paul Faure το 1963/1964 και τον Κωστή Δαβάρα το 1978. Το 1995, η Στέλλα Χρυσουλάκη πραγματοποίησε άλλη μια ανασκαφή αφού ο χώρος είχε υποστεί λεηλασία.
Τοποθεσία και Περιγραφή
Το ιερό βρίσκεται σε ένα ορθογώνιο πλάτωμα διαστάσεων 20 x 12 μέτρων σε υψόμετρο 495 μέτρων, ακριβώς κάτω από την ψηλότερη κορυφή, η οποία έχει υψόμετρο 515,4 μέτρα. Η ανατολική ακτή της Κρήτης στην Ανατολική Μεσόγειο απέχει 1,2 χιλιόμετρα από την κορυφή του Τραοστάλου. Το μινωικό ανάκτορο της Ζάκρου απέχει 3,2 χιλιόμετρα προς τα νότια και ο μινωικός οικισμός του Ρουσσόλακκου 7,7 χιλιόμετρα προς τα βόρεια. Κοντά στον Ρουσσόλακκο βρισκόταν το ιερό κορυφής του Πετσοφά. Το χωριό Αζοκέραμος απέχει 1,5 χιλιόμετρο νοτιοανατολικά. Ένας χωματόδρομος οδηγεί από τον Αζοκέραμο στο ιερό κορυφής.
Ενώ το έδαφος έχει απότομη κλίση στη δυτική πλευρά της κορυφής, το ορθογώνιο πλάτωμα είναι εύκολα προσβάσιμο μέσω της ήπιας ανατολικής πλαγιάς. Ένας τοίχος τεμένους σε σχήμα Ζ προστάτευε τον χώρο. Ο τοίχος οδηγούσε βόρεια από το ιερό δύο δωματίων στη βόρεια γωνία. Οι αρχιτεκτονικές κατασκευές βρίσκονται σε πολύ κακή κατάσταση διατήρησης.
Ευρήματα
Τα πιο πολυάριθμα ευρήματα ήταν αναθηματικές προσφορές, όπως αυτές που ανασκάφηκαν σε άλλα ιερά κορυφής. Τα πήλινα ειδώλια ήταν κυρίως με τη μορφή ανδρικών και γυναικείων, όρθιων ή καθιστών μορφών. Για παράδειγμα, ένα ήταν μιας καθιστής γυναίκας με πρησμένο αριστερό πόδι. Επίσης, βρέθηκαν μέλη σώματος, καθώς και ομοιώματα ζώων. Μεταξύ των ζώων, υπήρχαν βοοειδή, πρόβατα, πτηνά (ίσως περιστέρια), αίγαγροι και κάνθαροι ρινόκεροι.
Βρέθηκε ένα πήλινο ομοίωμα πλοίου, ράβδοι, μικροσκοπικά παπούτσια, ανθρώπινα ειδώλια και χάλκινες βελόνες. Υπήρχαν επίσης επτά μικρές χρυσές κορδέλες, διάφορα αγγεία και επιγραφές Γραμμικής Α.
Χρονολόγηση
Η πρώτη χρήση του χώρου χρονολογείται στην Τελική Νεολιθική. Αποθέσεις από αυτήν την περίοδο βρέθηκαν στην κορυφή της κορυφής, γεγονός που υποδηλώνει μια συγκεκριμένη λειτουργία, πιθανώς τελετουργική. Με τον ίδιο τρόπο, η χρήση της Τελικής Νεολιθικής έχει παρατηρηθεί στα μελλοντικά ιερά του Βρύσινα και των Ατσιπάδων.
Γενικά, η περίοδος ταξινόμησης των ευρημάτων στον Τραόσταλο κυμαίνεται από τη Νεολιθική έως τη Μεταμινωική περίοδο. Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, ωστόσο, χρονολογούνται στη Νεοανακτορική περίοδο. Οι ανασκαφές του 1978 είχαν ως αποτέλεσμα στοιχεία που υποδηλώνουν ότι το υλικό από την ΜΜ Ι έως την ΜΜ ΙΙΙ καλύφθηκε από ένα στρώμα Υστερομινωικής ΥΜ Ι.
Ο Τραόσταλος και το Ανάκτορο της Ζάκρου
Η παρακμή ή η εγκατάλειψη του ιερού στην ΥΜ ΙΒ (περίοδος ίδρυσης και χρήσης του ανακτόρου της Ζάκρου) μπορεί να φαίνεται παράδοξη. Οι τρέχουσες απόψεις για τη σχέση μεταξύ των ιερών κορυφής και των ανακτόρων κατά τη Νεοανακτορική περίοδο θα υποδήλωναν το αντίθετο. Στην πραγματικότητα, αυτή θα έπρεπε να είναι η περίοδος της μεγαλύτερης ευημερίας του χώρου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι την ίδια περίοδο εγκαταλείφθηκαν τα ιερά του Βρύσινα και του Κόφινα. Επομένως, το τέλος του Τραοστάλου είναι μέρος ενός ευρύτερου φαινομένου, το οποίο προκλήθηκε από βαθύτερες ιδεολογικές μετατοπίσεις. Για παράδειγμα, η παρακμή των ιερών κορυφής συνδέεται με τον αντίκτυπο των σεισμών που έπληξαν την Κρήτη κατά τις πρώτες φάσεις της Νεοανακτορικής περιόδου. Η ηφαιστειακή έκρηξη της Θήρας θα μπορούσε επίσης να ήταν ένας λόγος. Ως αποτέλεσμα, μπορεί να υπήρξε μια στροφή προς τις χθόνιες λατρείες των ιερών σπηλαίων.
Ιερά Κορυφής και Ανάκτορα
Είναι ευρέως αποδεκτό ότι τα ιερά κορυφής βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των ανακτόρων. Ωστόσο, με εξαίρεση τον Γιούχτα, τα ιερά κορυφής δεν έχουν δείξει σαφή στοιχεία εμπλοκής οποιασδήποτε πολιτικής δύναμης στη λειτουργία τους. Για παράδειγμα, απουσιάζουν μνημειώδεις αφιερώσεις ή στοιχεία κατανάλωσης σφαγμένων ζώων σε μεγάλη κλίμακα. Ομολογουμένως, οι προσφορές περιλαμβάνουν αντικείμενα κύρους, τα οποία επιβεβαιώνουν την παρουσία εύπορων ομάδων.
Οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα της λατρείας άλλαξαν δραστικά κατά την ΥΜ Ι. Εκείνη την εποχή, οι περισσότερες από τις διάσπαρτες αγροικίες και οι μικροί οικισμοί στην ύπαιθρο εγκαταλείφθηκαν. Το τοπίο κυριαρχούνταν από αρχοντικά, τα οποία υποδηλώνουν συγκέντρωση της ιδιοκτησίας γης. Η μερική ερήμωση της παραγωγικής ενδοχώρας, για την οποία τα ιερά κορυφής είχαν προηγουμένως χρησιμεύσει ως σημεία αναφοράς, μπορεί να είχε σημαντικό αντίκτυπο στα ιερά.
Στην περίπτωση της Ζάκρου, η κατασκευή του ανακτόρου σηματοδοτεί όχι μόνο την κορύφωση του χώρου αλλά και την εγκαθίδρυση μιας πιο ιεραρχικής κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης. Αυτή η πραγματικότητα ήταν πολύ διαφορετική από αυτήν που εκφραζόταν από το παλαιότερο ιερό στον Τραόσταλο. Στον Τραόσταλο, οι τελετές διεξάγονταν δημόσια και όλοι είχαν πρόσβαση στο ιερό. Αντίθετα, η περίπλοκη διάταξη του ανακτόρου επέτρεπε μεγάλες δημόσιες συγκεντρώσεις σε εξωτερικούς χώρους και ιδιωτικές τελετές για έναν κλειστό κύκλο συμμετεχόντων σε εσωτερικούς χώρους. Επίσης, η ενσωμάτωση της υψηλής κνωσιακής παράδοσης στην αρχιτεκτονική πρόσφερε ένα πολύ πιο κατάλληλο όχημα για την έκφραση και την εδραίωση των κοινωνικών σχέσεων και ιεραρχιών της Νεοανακτορικής περιόδου.
Το ιερό εγκαταλείφθηκε αφού είχε εκπληρώσει τον ιστορικό του ρόλο. Η ενοποίηση της ευρύτερης περιοχής το κατέστησε έδαφος του ανακτόρου. Επομένως, στην περίπτωση του Τραοστάλου, το ιερό κορυφής δεν λειτούργησε παράλληλα με το γειτονικό ανάκτορο, νομιμοποιώντας τη δύναμή του στο τοπίο, επειδή δεν συνυπήρχε με το ανάκτορο. Το παράδειγμα του Τραοστάλου δείχνει ότι το φαινόμενο του ιερού κορυφής συνδέθηκε με τη διαμόρφωση του κράτους στη Μινωική Κρήτη, αλλά θα πρέπει να συνδεθεί μόνο με τα πρώτα στάδια αυτής της διαδικασίας.
Χώρος: Βασικά Σημεία
- Περίοδος Κατασκευής: Νεοανακτορική Περίοδος (1700-1450 π.Χ.)
- Τοποθεσία: 3,2 χλμ. από το ανάκτορο της Ζάκρου.
- Τρέχουσα Κατάσταση: Μερικώς ανασκαμμένο.
Βιβλιογραφία
- Briault, C. 2007. “Making Mountains Out of Molehills in the Bronze Age Aegean: Visibility, Ritual Kits, and the Idea of a Peak Sanctuary”. In World Archaeology, 39(1), 122–141.
- Davaras, K. 1980. “A Minoan Graffito from Traostalos”. In Kadmos, 19(2), 15-25.
- Davaras, K. 1980. “Σύνθετα ιερά κέρατα από το Ιερό Κορυφής του Πετσοφά”, in Cretological 4: AI, 88-93.
- Nowicki, K. 2016. “Cretan Peak Sanctuaries: Distribution, Topography and Spatial Organization of Ritual”. In Archeologia, 67, 7-29.
- Troiano, L. 2022. Materiality, ritual performance and social interactions in Minoan peak sanctuaries during the Neopalatial period. Master’s Thesis. National and Kapodistrian University of Athens, Athens, Greece.
- Βοκοτόπουλος, Λ. 2019. “Ιερό κορυφής Τραόσταλου Ζάκρου: Λατρευτικές πρακτικές και περίοδοι χρήσης”. In Proceedings of the 12th International Congress of Cretan Studies, 1-21.
